01 Ιούν Τι ειναι η ομοιοσταση;
Ομοιόσταση μία σύνθετη λέξη
Η ομοιόσταση είναι σύνθετη λέξη που η ετυμολογία της προέρχεται από τις λέξεις όμοιο και στάσις. Αναφέρεται σε κάθε διαδικασία των ζωντανών οργανισμών όπου διατηρούν σταθερές συνθήκες απαραίτητες για την επιβίωση τους. Ο ορισμός δημιουργήθηκε το 1930 από τον γιατρό Walter Cannon. Στο βιβλίο του ” The Wisdom of the body ” , περιγράφει πως το ανθρώπινο σώμα διατηρεί σταθερά τα επίπεδο θερμοκρασίας του και άλλων ζωτικών παραγόντων όπως τα επίπεδα του νερό , αλατιού , ζάχαρης , πρωτεΐνης , λίπους ,καλίου και οξυγόνου στην συγκέντρωση του αίματος . Χρησιμοποιώντας παρόμοιες διαδικασίες το φυσικό περιβάλλον ,δυναμικά, διατηρείτε σε σταθερές συνθήκες .
Η ομοιόσταση έχει βρει εφαρμογές και στις κοινωνικές επιστήμες. Αναφέρεται στο πως ένα άτομο κάτω από συσσωρευμένο άγχος και κίνητρα μπορεί να διατηρεί σταθερή τη ψυχολογική του κατάσταση. Μια κοινωνία ομοιοστατική διατηρεί την σταθερότητα της παρόλο που μπορεί να αντιμετωπίζει ,πολιτικά , οικονομικά και πολιτισμικά προβλήματα . Εύστοχο παράδειγμα είναι νόμος της προσφοράς και της ζήτησης , όπου αυτή η ισορροπία κρατάει τις τιμές της αγοράς σταθερές και λογικές .Ομοιoστατικές ιδέες συναντάμε και στην επιστήμη της Κυβερνητικής ( Cybernetics) , προερχόμενη από την ελληνική λέξη “κυβερνήτης” από ορίστηκε το 1948 από τον μαθηματικό Norbert Wiener.
Εφαρμογή της ομοιόστασης στον ανθρώπινο οργανισμό
Πιό αναλυτικά το ανθρώπινο σώμα χρησιμοποιεί πολυάριθμες διαδικασίες ώστε να ελέγξει για παράδειγμα ,τη θερμοκρασία του διατηρώντας την κοντά στο φυσιολογικό βαθμό περίπου των 36,4 °C. Μία από τις συνήθεις φυσικές αντιδράσεις του σώματος για την αντιμετώπιση της υψηλής θερμοκρασίας είναι η εφίδρωση , όπου το σώμα ψύχεται δημιουργώντας περισσότερη υγρασία στο δέρμα που είναι διαθέσιμη για να εξατμιστεί. Από την άλλη το σώμα διατηρεί υψηλή τη θερμοκρασία του σε ψυχρές συνθήκες , ιδρώνοντας λιγότερο και μειώνοντας την κυκλοφορία του αίματος στο δέρμα . Κάθε αλλαγή που επηρεάζει τη φυσιολογική θερμοκρασία αυτόματα ενεργοποιεί μια αντίδραση .Εδώ το αρνητικό σημαίνει ανάποδο και όχι κακό , στην πραγματικότητα λειτουργεί για το δικό μας καλό .Για παράδειγμα , εάν η θερμοκρασία ενός ανθρώπου είναι στους 40°C , το σύστημα αρνητικής ανάδρασης σταματάει να λειτουργεί. Ένα άτομο με πυρετό έχει ζεστή και στεγνή επιδερμίδα έτσι η εφίδρωση το βοηθάει να δροσιστεί .
Οι έννοιες αυτές είναι βασικές και πολύ παλαιές , εκτείνονται πολύν πέραν της ιατρικής και μας έρχονται από την αρχαία Ελλάδα. Σε αυτές βασίστηκε η ιπποκρατική ιατρική , σ ‘αυτές βασίζεται η σύγχρονη δυτική ιατρική . Ακόμα ένα παράδειγμα διαταραχής της ομοιόστασης αποτελεί το στρες , δηλαδή της δυναμικής μας ισορροπίας , η οποία διατηρείται χρησιμοποιώντας ενέργεια , που είναι κυρίως η τροφή μας. Η ομοιόσταση και το ελεγχόμενο διορθωτικό στρες αντανακλούν την υγεία , ενώ το υπερβολικό ή παρατεταμένο (χρόνιο ) στρες είναι δυνητικά νοσογόνα.
Κατά τη διάρκεια του στρες, όταν αυτό ξεπεράσει κάποιον ουδό που είναι διαφορετικός για τον κάθε άνθρωπο, ο οργανισμός μας ενεργοποιεί το θεμελιώδες για τη ζωή σύστημα του στρες. Αυτό παράγει χημικούς μεσολαβητές, οι οποίοι αποτελούν μέρος της προσαρμοστικής αντίδρασης και οι οποίοι μας βοηθούν να ανταπεξέλθουμε στην κάθε δυσκολία. Αυτά τα μόρια δρουν στον εγκέφαλο και στο υπόλοιπο σώμα μας, αλλάζοντας τις διανοητικές και φυσιολογικές μας λειτουργίες, έτσι ώστε να υπερβούμε τον σκόπελο του στρεσογόνου ερεθίσματος και να επανέλθουμε στην υγιή ομοιόσταση. Υπάρχουν τρεις δυνατές αρχέγονες αντιδράσεις του οργανισμού μας σε ένα στρεσογόνο ερέθισμα. Η πάλη, η φυγή και το πάγωμα (fight, flight and freezing). Οι δύο πρώτες είναι ενεργητικές, η τρίτη φαινομενικά παθητική, και οι τρεις πολύ σημαντικές για την επιβίωση.
Από τα βάθη των αιώνων , το στρες είναι που καθόρισε , μέσω της γενετικής μας εξέλιξης (evolution) , τον σημερινό άνθρωπο ως είδος , με τη φυσιολογία του, τη συμπεριφορά του ακόμα και την παθολογία του . Δηλαδή , η γενετική και το περιβάλλον μαζί προγραμμάτισαν το είδος μας να είναι έτοιμο για μελλοντικά στρεσογόνα ερεθίσματα , που φυσικά <προβλέφθηκαν> με βάση τη μακρόχρονη εμπειρία του είδους.
Κάθε απειλή κατά της ομοιόστασης μας είναι ένα <στρεσογόνο ερέθισμα> -που μπορεί να είναι πραγματικό ή αντιλαμβανόμενο -και κάθε διορθωτική κίνηση του οργανισμού μας είναι μία <προσαρμοστική αντίδραση > . Από κάτω βλέπουμε διεργασίες που μπορεί να προκαλέσουν μηχανισμούς της ομοιόστασης :
- ,αντιυπερτασική δράση δηλαδή σε ανεβασμένη αρτηριακή πίεση προκαλείτε αγγειοδιαστολή ώστε να πέσει .
- Σπασμολυτική δράση
- Aναλγητική
- Aντιεμετική
- Yπνωτική
- Oρεξιογόνα
- Aντιφλεγμονώδη κ αντιοξειδωτική
- Aντικαρκινική
- Kαρδιοπροστατευτική κ νευροπροστατευτική δράση
- Καθώς και ευφορική αντικαταθλιπτική δράση .
Συνοψίζοντας
Βλέπουμε να υπάρχει (και ) στον άνθρωπο ένα καταπληκτικό σύστημα άμυνας του στις διαταραχές και προστασίας της υγείας του. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι οι ομοιοστατικές αντιδράσεις είναι αναπόφευκτες και αυτόματες εάν το σύστημα λειτουργεί σωστά και αυτό είναι σε σταθερή κατάσταση .Αυτή η σταθερή κατάσταση, η ομοιόσταση μπορεί να διατηρηθεί από πολλά συστήματα που λειτουργούν μαζί.
Πηγές :
https://www.scientificamerican.com/article/what-is-homeostasis/
https://www.endokrinologiki.med.uoa.gr/blog/2020/09/29/the-science-of-homeostasis-and-stress/
https://www.kedros.gr/product/9176/symfwneis-symfwneis-katanalwneis-kannabi-prin.html